Trong quá trình giải quyết vụ án, phong tỏa tài khoản ngân hàng là biện pháp cưỡng chế nhằm ngăn chặn việc tẩu tán tài sản, bảo đảm thi hành án hoặc phục vụ điều tra. Tuy nhiên, việc áp dụng phải có căn cứ rõ ràng và tuân thủ đúng trình tự tố tụng.
Bài viết dưới đây sẽ phân tích các trường hợp pháp luật cho phép phong tỏa tài khoản trong tố tụng, nhằm làm rõ điều kiện, thẩm quyền và phạm vi áp dụng của biện pháp này.
1. So sánh qua hai lĩnh vực tố tụng
| Biện pháp phong tỏa tài khoản ngân hàng | ||
| Tiêu chí | Tố tụng dân sự | Tố tụng hình sự |
| Căn cứ pháp lý | – Điều 111, 112, khoản 10 Điều 114, 124, 133, 136, 138, 139 Văn bản hợp nhất số 24/VBHN-VPQH Bộ luật tố tụng dân sự. – Điều 2, 4, 12, 13, 14, 16, 17 Nghị quyết 02/2020/NQ-HĐTP – Điều 66, 67, 77 Văn bản hợp nhất số 02/VBHN-VPQH Luật Thi hành án dân sự . – Điều 14, 15 Luật các tổ chức tín dụng 2024 & Nghị định 117/2018/NĐ-CP về bảo mật thông tin ngân hàng. | Điều 113, 129 và 130 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 (sửa đổi 2017) |
| Mục đích | – Ngăn chặn việc tẩu tán, hủy hoại tài sản khi giải quyết vụ án – Đảm bảo thi hành án sau khi bản án, quyết định có hiệu lực – Bảo vệ quyền lợi hợp pháp của bên có yêu cầu và bên được thi hành án. | – Ngăn chặn hành vi tẩu tán tài sản trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử. – Đảm bảo thi hành các hình phạt tiền, tịch thu tài sản hoặc bồi thường thiệt hại. – Hỗ trợ thu hồi tài sản trong các vụ án tham nhũng, kinh tế, rửa tiền. |
| Điều kiện áp dụng | – Có căn cứ cho thấy bên yêu cầu có tài khoản tại ngân hàng. – Việc phong tỏa là cần thiết và cấp bách. – Người yêu cầu phải thực hiện biện pháp bảo đảm: bảo lãnh hoặc ký quỹ (không thấp hơn 20% giá trị tài sản bị phong tỏa trừ khi chứng minh có thiệt hại thấp hơn). | – Người bị buộc tội phạm tội bị phạt tiền, tịch thu tài sản hoặc bồi thường thiệt hại. – Có căn cứ xác định người đó có tài khoản tại Tổ chức tín dụng hoặc Kho bạc Nhà nước. – Có thể áp dụng với tài khoản của người khác nếu có căn cứ cho rằng số tiền liên quan đến tội phạm. |
| Đối tượng | – Cá nhân hoặc tổ chức có nghĩa vụ tài sản trong vụ án dân sự – Có tài khoản tại ngân hàng, Tổ chức tín dụng hoặc Kho bạc Nhà nước. | – Cá nhân bị buộc tội: có tài khoản liên quan đến phạm tội, bị xử lý hình sự, xử phạt,… – Pháp nhân thương mại – Người khác (nếu số tiền trong tài khoản liên quan đến vi phạm của bên bị buộc tội) |
| Thẩm quyền giải quyết | – Tòa án nhân dân có thẩm quyền ra quyết định phong tỏa – Thẩm phán hoặc Hội đồng xét xử tại phiên tố tụng – Chánh án phân công Thẩm phán xử lý đơn yêu cầu nếu nộp cùng đơn khởi kiện. | – Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng Cơ quan điều tra các cấp – Viện trưởng, Phó Viện trưởng Viện kiểm sát. – Chánh án, Phó Chánh án Tòa án; Thẩm phán chủ tọa phiên tòa. |
| Thủ tục thực hiện | Bước 1: Đương sự chuẩn bị hồ sơ – Nộp đơn yêu cầu (Có thể nộp cùng đơn khởi kiện) – Kèm theo tài liệu chứng minh và biện pháp bảo đảm giá trị tài khoản cần phong tỏa Bước 2: Thẩm định và ra quyết định – Trong vòng 03 ngày làm việc, Thẩm phán phải ra quyết định nếu người yêu cầu đã đủ điều kiện – Nếu tài liệu chưa đầy đủ, yêu cầu bổ sung trong vòng 24 giờ Bước 3: Thực hiện phong tỏa – Tòa án gửi quyết định đến ngân hàng nơi cần phải phong tỏa. – Ngân hàng phải thực hiện ngay việc phong tỏa giao dịch đầu ra và lập biên bản | Bước 1: Cơ quan có thẩm quyền ban hành quyết định phong tỏa tài khoản Bước 2: Giao Quyết định phong tỏa cho Tổ chức tín dụng hoặc Kho bạc Nhà nước. Bước 3: Phải lập biên bản giao nhận theo Điều 178 BLTTHS, gồm 5 bản: giao cho người bị buộc tội, người liên quan, Viện kiểm sát, hồ sơ vụ án, và lưu tại tổ chức tín dụng. Bước 4: Ngay sau khi nhận văn bản, Tổ chức tín dụng hoặc Kho bạc phải phong tỏa tài khoản |
| Hủy bỏ phong tỏa | – Người yêu cầu đề nghị hủy bỏ. – Nghĩa vụ dân sự đã được thực hiện hoặc chấm dứt. – Vụ án bị đình chỉ hoặc bản án đã có hiệu lực. – Quyết định phong tỏa không đúng quy định hoặc không còn căn cứ – Quyết định hủy bỏ có hiệu lực ngay lập tức và phải được gửi đến các bên có liên quan | – Vụ án bị đình chỉ điều tra, truy tố, xét xử – Bị cáo được tuyên không phạm tội – Không còn căn cứ áp dụng phạt tiền, tịch thu tài sản hoặc bồi thường. – Cơ quan tiến hành tố tụng thấy không còn cần thiết. |
2. Quy định mới về phong tỏa tài khoản ngân hàng
Được quy định mới nhất tại khoản 1, 3 Điều 11 Nghị định 52/2024/NĐ-CP của Chính phủ, có hiệu lực từ ngày 01/7/2024. Đây là văn bản pháp lý quan trọng điều chỉnh hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt, bao gồm việc mở, sử dụng và phong tỏa tài khoản thanh toán.
| Trường hợp | Nội dung phong tỏa |
| Theo thỏa thuận | Doanh nghiệp yêu cầu ngân hàng phong tỏa để bảo vệ tài sản hoặc phục vụ kiểm toán nội bộ |
| Theo yêu cầu của cơ quan có thẩm quyền | Tòa án, cơ quan điều tra, thi hành án dân sự… có thể ra quyết định phong tỏa để phục vụ tố tụng |
| Do sai sót giao dịch | Khi ngân hàng phát hiện nhầm lẫn hoặc sai sót trong chuyển tiền/ hoàn trả tiền của doanh nghiệp. Số tiền phong tỏa không được vượt quá số tiền bị nhầm lẫn. |
| Tài khoản chung | Khi có yêu cầu phong tỏa từ một trong các chủ tài khoản chung, trừ khi có thỏa thuận khác bằng văn bản giữa các bên. |
| Vi phạm pháp luật | Có dấu hiệu gian lận, rửa tiền, trốn thuế, sử dụng giấy tờ giả để mở tài khoản |
Có thể thấy, khi được áp dụng đúng thẩm quyền, đúng thời điểm và đúng mục đích, nó góp phần ngăn chặn hành vi trốn tránh nghĩa vụ, bảo đảm quá trình thi hành án được diễn ra đúng thời điểm. Tuy nhiên, nếu lạm dụng hoặc thực hiện sai quy định, biện pháp này có thể trở thành rủi ro pháp lý, xâm phạm nghiêm trọng đến quyền tài chính của cá nhân và tổ chức. Vì vậy, hiểu đúng và dùng đúng là nguyên tắc cốt lõi cho vấn đề trên.
———————————
Liên hệ Luật sư tư vấn:
Luật TLA là một trong những đơn vị luật sư hàng đầu, với đội ngũ luật sư, cán bộ nhiều kinh nghiệm trong các lĩnh vực hình sự, dân sự, doanh nghiệp, hôn nhân và gia đình,… Chúng tôi sẵn sàng hỗ trợ, giải đáp mọi thắc mắc về pháp lý của bạn. Nếu bạn còn thắc mắc về nội dung này, hãy liên hệ ngay với chúng tôi để được giải đáp thắc mắc.
1. Luật sư Vũ Thị Phương Thanh, Đoàn Luật sư Hà Nội,
email: vtpthanh@tlalaw.vn
2. Luật sư Trần Mỹ Lê, Đoàn Luật sư Hà Nội;
email: tmle@tlalaw.vn
Địa chỉ: Tầng 7, số 06 Dương Đình Nghệ, Yên Hòa, Cầu Giấy, Hà Nội
Website: https://tlalaw.vn/
Hotline: 0906246464
TTQ