Trong những năm gần đây, không ít cá nhân và doanh nghiệp tại Việt Nam đã trở thành nạn nhân của các mô hình đầu tư hứa hẹn lợi nhuận “siêu khủng” nhưng thực chất là những mô hình Ponzi trá hình. Loại hình lừa đảo kinh điển này không chỉ gây thiệt hại lớn về kinh tế, mà còn tiềm ẩn rủi ro pháp lý nghiêm trọng cho người tổ chức lẫn người tham gia. Vậy mô hình Ponzi là gì, được pháp luật Việt Nam nhìn nhận ra sao, và làm thế nào để nhận diện và phòng tránh?
1. Mô hình Ponzi là gì?
Mô hình Ponzi là một hình thức gian lận tài chính, trong đó người tổ chức không tạo ra giá trị thực tế mà dùng tiền của người tham gia sau để trả lợi nhuận cho người tham gia trước, nhằm tạo ảo giác về hiệu quả đầu tư. Mô hình này tồn tại được nhờ dòng tiền mới liên tục đổ vào, và sẽ sụp đổ khi không còn người tham gia mới.
Mô hình này được đặt theo tên Charles Ponzi, người khởi xướng kiểu lừa đảo này ở Mỹ vào đầu thế kỷ 20. Ngày nay, nó vẫn tồn tại dưới nhiều hình thức tinh vi hơn như: đầu tư ngoại hối, tiền ảo, bất động sản, thậm chí núp bóng “hợp tác kinh doanh” hoặc “góp vốn nhận lãi”.
2. Dấu hiệu nhận biết mô hình Ponzi
Dưới góc độ pháp lý và thực tiễn, mô hình Ponzi thường có các đặc điểm sau:
- Cam kết lợi nhuận cao bất thường, ổn định trong thời gian ngắn (ví dụ: 30%/tháng, 200%/năm…);
- Không rõ ràng về mô hình kinh doanh cốt lõi, sản phẩm mơ hồ hoặc không tồn tại;
- Thường xuyên kêu gọi giới thiệu người mới để nhận hoa hồng, tạo hiệu ứng lan tỏa;
- Không có hoặc né tránh giấy tờ pháp lý rõ ràng, tránh thanh tra, kiểm toán;
- Thanh toán lợi nhuận đúng hạn thời gian đầu, nhưng dần chậm trễ và ngưng khi quy mô lớn.
3. Pháp luật Việt Nam xử lý mô hình Ponzi như thế nào?
Hiện nay, pháp luật Việt Nam không dùng thuật ngữ “mô hình Ponzi”, nhưng hành vi này thường bị xử lý theo các tội danh trong Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017), đặc biệt:
➤ Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản (Điều 174):
Áp dụng khi người tổ chức cố ý đưa ra thông tin gian dối, dùng tiền người sau trả cho người trước mà không đầu tư thực tế.
➤ Tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông để chiếm đoạt tài sản (Điều 290):
Áp dụng với các mô hình Ponzi online, qua app, website, mạng xã hội. Mức phạt: tương tự tội lừa đảo, nhưng có yếu tố sử dụng công nghệ cao.
➤ Tội kinh doanh trái phép (Điều 188), Tội huy động vốn trái phép:
Áp dụng khi tổ chức mô hình Ponzi dưới dạng “hợp tác đầu tư”, “ủy thác kinh doanh” không phép.
Ngoài trách nhiệm hình sự, người tổ chức còn phải bồi thường dân sự toàn bộ thiệt hại cho người bị hại.
4. Rủi ro pháp lý cho người tham gia
Điều đáng chú ý là người tham gia mô hình Ponzi, nếu biết rõ bản chất lừa đảo nhưng vẫn tham gia, hoặc tham gia tích cực bằng cách lôi kéo, mời chào người khác, cũng có thể bị xử lý:
- Là đồng phạm với người tổ chức nếu cùng mục đích chiếm đoạt tài sản;
- Bị kiện đòi bồi thường dân sự nếu hưởng lợi bất chính (được trả lãi từ tiền người khác mà không bị thiệt hại).
Mô hình Ponzi là bài học cảnh giác kinh điển trong đầu tư và quản lý tài chính. Dù được “tân trang” dưới nhiều hình thức hiện đại, bản chất của nó vẫn là chiếm đoạt tài sản bằng việc lợi dụng sự cả tin của nạn nhân. Việc nhận diện sớm và tránh xa là trách nhiệm không chỉ của cá nhân, mà còn là sự tỉnh táo bắt buộc của bất kỳ cá nhân, tổ chức nào trong nền kinh tế thị trường.
———————-
Liên hệ Luật sư tư vấn:
Luật TLA là một trong những đơn vị luật sư hàng đầu, với đội ngũ luật sư, cán bộ nhiều kinh nghiệm trong các lĩnh vực hình sự, dân sự, doanh nghiệp, hôn nhân và gia đình,… Chúng tôi sẵn sàng hỗ trợ, giải đáp mọi thắc mắc về pháp lý của bạn. Nếu bạn còn thắc mắc về nội dung này, hãy liên hệ ngay với chúng tôi để được giải đáp thắc mắc.
1. Luật sư Vũ Thị Phương Thanh, Đoàn Luật sư Hà Nội,
email: vtpthanh@tlalaw.vn;
2. Luật sư Trần Mỹ Lê, Đoàn Luật sư Hà Nội;
email: tmle@tlalaw.vn
Địa chỉ: Tầng 7, số 06 Dương Đình Nghệ, Yên Hòa, Cầu Giấy, Hà Nội
Website: https://tlalaw.vn/
Hotline: 0906246464
TTT