Trong bối cảnh dòng vốn FDI toàn cầu đang tái cấu trúc mạnh mẽ, Việt Nam không chỉ cạnh tranh bằng “giá rẻ” hay “ưu đãi thuế” mà đang chuyển mình bằng một khung pháp lý minh bạch và chuẩn mực hơn. Dưới đây là 04 xu hướng cải cách pháp lý trọng yếu đang diễn ra để đồng bộ hóa với các cam kết quốc tế (như CPTPP, EVFTA, RCEP) và các chuẩn mực của OECD.
1. Tư duy “Chọn – Bỏ” về Tiếp cận thị trường
Đây là sự thay đổi mang tính cách mạng nhất trong Luật Đầu tư 2020 và tiếp tục được hoàn thiện qua các Nghị định hướng dẫn đến năm 2025.
- Trước đây: Nhà đầu tư chỉ được làm những gì pháp luật liệt kê cho phép. Điều này gây bó buộc và thiếu linh hoạt.
- Xu hướng hiện tại: Chuyển sang phương pháp tiếp cận “Danh mục Chọn – Bỏ”.
- Nhà nước ban hành “Danh mục ngành nghề hạn chế tiếp cận thị trường đối với nhà đầu tư nước ngoài” (Nghị định 31/2021/NĐ-CP).
- Nguyên tắc: Nếu ngành nghề không nằm trong danh sách cấm hoặc hạn chế, nhà đầu tư nước ngoài được đối xử bình đẳng như nhà đầu tư trong nước (Nguyên tắc Đối xử Quốc gia – NT).
- Ý nghĩa: Minh bạch hóa điều kiện gia nhập thị trường, giúp nhà đầu tư nước ngoài dễ dàng tiên lượng pháp lý – một tiêu chí quan trọng của Ngân hàng Thế giới (WB).
2. Thích ứng với “Thuế tối thiểu toàn cầu”
Năm 2024-2025 đánh dấu bước ngoặt khi Việt Nam chính thức áp dụng Thuế tối thiểu toàn cầu theo sáng kiến của OECD.
- Thách thức: Các ưu đãi thuế truyền thống (miễn thuế, giảm thuế 5-10 năm) dành cho các “ông lớn” (Samsung, Intel, Lego…) trở nên vô hiệu lực khi mức thuế sàn được ấn định là 15%.
- Cải cách pháp lý: Việt Nam đang chuyển dịch từ “ưu đãi dựa trên lợi nhuận” sang “ưu đãi dựa trên chi phí”.
- Thành lập Quỹ Hỗ trợ Đầu tư (đang trong lộ trình hoàn thiện văn bản): Hỗ trợ trực tiếp bằng tiền mặt cho các chi phí R&D, đào tạo nhân lực, đầu tư hạ tầng xanh…
- Đây là bước đi phù hợp với thông lệ quốc tế để giữ chân nhà đầu tư mà không vi phạm quy tắc của OECD.
3. Luật hóa tiêu chuẩn ESG và Tăng trưởng xanh
Việt Nam đang nội luật hóa mạnh mẽ các cam kết tại COP26, biến các tiêu chuẩn môi trường từ “khuyến khích” thành “bắt buộc”.
- Quy hoạch Điện VIII (PDP8): Ưu tiên tuyệt đối cho năng lượng tái tạo, tạo hành lang pháp lý cho cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA) – điều mà các tập đoàn đa quốc gia rất cần để đạt chứng chỉ xanh toàn cầu.
- Kinh tế tuần hoàn: Luật Bảo vệ Môi trường 2020 và các văn bản 2024-2025 đã quy định rõ trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR). Nhà đầu tư phải có phương án thu hồi, tái chế sản phẩm ngay từ khi lập dự án đầu tư.
- Tác động: Dự án đầu tư không đáp ứng tiêu chuẩn xanh sẽ khó được cấp phép hoặc khó tiếp cận tín dụng xanh tại Việt Nam.
4. Nâng cao chuẩn mực Bảo hộ đầu tư & Giải quyết tranh chấp
Để thu hút vốn chất lượng cao, hệ thống pháp luật Việt Nam đang dần hoàn thiện cơ chế giải quyết tranh chấp theo hướng tôn trọng thỏa thuận tư.
- Cơ chế ISDS: Thông qua các hiệp định bảo hộ đầu tư (như EVIPA), Việt Nam cam kết cơ chế giải quyết tranh chấp minh bạch giữa Nhà nước và Nhà đầu tư nước ngoài.
- Công nhận phán quyết Trọng tài quốc tế: Luật pháp Việt Nam đang cởi mở hơn trong việc công nhận và cho thi hành các phán quyết của trọng tài nước ngoài tại Việt Nam, giảm thiểu sự can thiệp hành chính vào các tranh chấp thương mại.
- Lao động: Cải cách Bộ luật Lao động để cho phép thành lập tổ chức của người lao động tại doanh nghiệp (ngoài Tổng Liên đoàn Lao động) – một yêu cầu bắt buộc của CPTPP và EVFTA.
TỔNG KẾT
Việt Nam đang chuyển dịch từ thu hút đầu tư bằng “số lượng & ưu đãi thuế” sang thu hút bằng “chất lượng thể chế & môi trường kinh doanh bền vững”.
Đối với nhà đầu tư nước ngoài, đây là tín hiệu tích cực nhưng cũng đòi hỏi sự tuân thủ (Compliance) cao hơn về môi trường, lao động và minh bạch tài chính. Việc nắm bắt các xu hướng này giúp doanh nghiệp không chỉ “vào được” thị trường mà còn “sống khỏe” trong dài hạn.
Liên hệ Luật sư tư vấn: Luật TLA là một trong những đơn vị luật sư hàng đầu, với đội ngũ luật sư, cán bộ nhiều kinh nghiệm trong các lĩnh vực hình sự, dân sự, doanh nghiệp, hôn nhân và gia đình,… Chúng tôi sẵn sàng hỗ trợ, giải đáp mọi thắc mắc về pháp lý của bạn. Nếu bạn còn thắc mắc về nội dung này, hãy liên hệ ngay với chúng tôi để được giải đáp thắc mắc.
- Luật sư Vũ Thị Phương Thanh, Giám đốc Công ty Luật TNHH TLA, Đoàn Luật sư Hà Nội,
email: vtpthanh@tlalaw.vn; - Luật sư Trần Mỹ Lê, Chủ tịch HĐTV Công ty Luật TNHH TLA, Đoàn Luật sư Hà Nội;
email: tmle@tlalaw.vn
Địa chỉ: Tầng 7, số 06 Dương Đình Nghệ, Yên Hòa, Cầu Giấy, Hà Nội
Website: https://tlalaw.vn/
Hotline: 0906246464
Nguyễn Hiền Mai