- Tóm tắt nội dung vụ án
Anh Nông Văn L (chồng chị H) điều khiển mô tô xe máy đi đám cưới bạn; sau đó va chạm vào xe ô tô mang do anh Phùng Đình H điều khiển đi chở công cụ xây dựng nhà ở tại thị trấn A, huyện A, tỉnh Hà Giang do bị thương nặng nên anh L đã tử vong. Do sợ hãi anh H đã bỏ trốn, đến ngày 04/4/2016 anh H ra CA huyện A trình báo về sự việc xảy ra, gia đình anh H có hỗ trợ 10 triệu để chi phí mai táng cho anh L. Do 2 bên không thỏa thuận được nên chị H làm đơn gửi tới Tòa án nhân dân huyện A yêu cầu giải quyết vụ việc “Tranh chấp bồi thường thiệt hại tính mạng do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra”.
- Nhận định của Toà án
Hội đồng xét xử nhận thấy rằng: trong vụ tai nạn, nguyên nhân trực tiếp gây ra vụ tai nạn khiến L tử vong chính là do anh. Tuy nhiên anh H là người điều khiển nguồn nguy hiểm cao độ tuy anh H không có lỗi trực tiếp nhưng gắn trách nhiệm của chủ sở hữu nguồn nguy hiểm cao độ khi điều khiển phương tiện tham gia giao thông, do vậy cần buộc anh H phải BTTH theo quy định
HĐXX thấy rằng anh H phải bồi thường những khoản sau: tiền tiền viện phí, chi phí để mai táng cho anh L, cấp dưỡng cho con anh L là cháu Nông Hoàng H đến khi cháu H đủ 18 tuổi, bồi thường một khoản tiền khác để bù đắp tổn thất về tinh thần cho những người thân của anh L.
Quyết định: Chấp nhận đơn khởi kiện của chị Hoàng Thị Kim H.
– Buộc anh Phùng Đình H phải bồi thường các khoản chi phí sau:
Với chị H: tiền viện: 425.000đ; tiền mai táng phí là: 17.942.500đ – 10.000.000 (đã bồi thường) = 7.942.500đ; tổn thất về tinh thần là: 20.000.000đ.
Với cháu Nông Thị Hoàng G, Nông Hoàng H (do chị Hoàng Thị Kim H làm Đại diện theo pháp luật): số tiền mỗi cháu là 15.000.000đ *2=30 000 000đ
Với ông Nông Đình C, bà Nguyễn Thị T số tiền bồi thường tổn thất tinh thần mỗi người là: 10.000.000đ*2=20 000 000đ
=> Tổng cộng anh Phùng Đình H phải bồi thường là: 78.367.500đ.
– Anh Phùng Đình H phải có nghĩa vụ cấp dưỡng nuôi cháu Nông Hoàng H, sinh ngày 22/7/2015 với số tiền là: 800.000đ/tháng cho đến khi cháu H đủ 18 tuổi.
– Về án phí: Anh Phùng Đình H phải chịu 3.918.000đ và 300.000đ án phí cấp dưỡng.
- Một số điểm chưa hợp lý trong quyết định cuả Toà án
- Về vấn đề xác định yếu tố lỗi của anh H, anh L
Đầu tiên, việc Tòa án sử dụng thuật ngữ “lỗi trực tiếp” và “lỗi gián tiếp” để xác định yếu tố lỗi của anh L và anh H là còn chưa hợp lý. Có thể hiểu, lỗi trực tiếp ở đây là việc thực hiện hành vi trực tiếp dẫn đến thiệt hại, thiệt hại là từ hành vi này mà ra; còn lỗi gián tiếp là việc vì gây ra lỗi đó mới dẫn đến một kết quả trung gian và kết quả trung gian này là nguyên nhân gây đến hậu quả cuối cùng. Thực tế, Bộ luật Dân sự cũng như Luật Giao thông đường bộ không có quy định hay khái niệm vào về việc thế nào là lỗi trực tiếp, thế nào là lỗi gián tiếp mà trong các vụ việc dân sự, chỉ có lỗi cố ý và lỗi vô ý. Theo đó, lỗi là thái độ tâm lý của người có hành vi gây thiệt hại, phản ánh nhận thức của người đó đối với hành vi và hậu quả của hành vi mà họ đã thực hiện, bao gồm hai hình thức: lỗi cố ý và lỗi vô ý. Lỗi cố ý là trường hợp một người nhận thức rõ ràng hành vi của mình sẽ gây thiệt hại cho người khác mà vẫn thực hiện và mong muốn hoặc tuy không mong muốn nhưng vẫn mặc cho thiệt hại xảy ra. Bên vi phạm vì bất kỳ lý do nào cố ý gây bất lợi cho bên có quyền thì phải chịu trách nhiệm về hành vi đó. Bên cạnh đó, lỗi vô ý được xác định là trường hợp một người không thấy trước hành vi của mình có khả năng gây thiệt hại, mặc dù phải biết hoặc có thể biết trước thiệt hại sẽ xảy ra hoặc thấy trước hành vi của mình có thể gây thiệt hại, nhưng cho rằng thiệt hại sẽ không xảy ra hoặc có thể ngăn chặn được. Trường hợp này, bên vi phạm sẽ chịu trách nhiệm về hành vi của mình tùy theo mức độ vi phạm mà pháp luật quy định.
Trong trường hợp vụ việc của anh L và anh H có thể thấy như sau:
- Việc anh H quay xe là hoàn toàn đúng quy định của pháp luật.
- Anh L say rượu, phóng nhanh vượt ẩu (có lỗi) đâm vào xe anh H.
- Cuối cùng là anh L bị thiệt hại.
Có thể thấy rằng anh H không có lỗi để gây ra một kết quả trung gian dẫn đến hậu quả là anh L bị thiệt hại nên không thể coi là lỗi gián tiếp như Tòa án xác định. Ở phần nhận định tòa án cho rằng: “Tuy nhiên anh Phùng Đình H là người điều khiển nguồn nguy hiểm cao độ, vì anh Hòa có quay đầu xe nên anh L mới đâm vào xe của anh H, tuy anh H không có lỗi trực tiếp nhưng có lỗi gián tiếp là nguyên nhân để dẫn đến tai nạn và gây thiệt hại”. Việc cho rằng cứ là “nguyên nhân gây tại nạn và gây thiệt hại” là có lỗi liệu đã hợp lí hay chưa. Bởi nếu theo nhận định này thì việc một người lái xe say rượu đâm vào một chiếc xe đang dừng/ đỗ đúng quy định thì chủ xe cũng có thể bị coi là có lỗi gián tiếp. Mặt khác, dựa theo sự phân tích ở trên cũng không thể xác định anh H có lỗi cố ý hay vô ý.
- Về việc xác định vụ việc này là bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra là chưa chính xác
BTTH do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra là loại trách nhiệm đặc biệt. Thiệt hại xảy ra không phải do hành vi hay do lỗi của con người mà do hoạt động của những sự vật mà hoạt động của chúng luôn tiềm ẩn khả năng gây thiệt hại. Trước hết cũng cần thống nhất với nhau rằng, quy định về “bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra” chưa được rõ ràng, cụ thể. Những trường hợp điển hình như trường hợp trong bản án của nhóm chúng tôi là “người lái xe máy sử dụng chất kích thích gây tai nạn với xe ô tô và tự gây thiệt hại cho bản thân” thì chưa được hướng dẫn rõ ràng. Bởi vậy trong nhiều bài viết về “bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra” đều đề cập về thực tiễn hiện nay còn có nhiều trường hợp Tòa án áp dụng pháp luật không phân biệt thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra và thiệt hại liên quan đến nguồn nguy hiểm cao độ gây ra, dẫn đến có trường hợp Tòa án cứ thấy có hành vi trái pháp luật của con người gây thiệt hại, hành vi gây thiệt hại có liên quan đến nguồn nguy hiểm cao độ là xác định thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra để xác định BTTH. Trường hợp trong bản án của nhóm chúng tôi theo quan điểm của nhóm cũng là một trường hợp như vậy.
Dựa vào căn cứ xác định bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra, qua tìm hiểu thì hiện nay đa phần mọi người đều xác định dựa trên các tiêu chí:
- vật gây ra thiệt hại có phải là nguồn nguy hiểm cao độ;
- những sự vật được coi là nguồn nguy hiểm cao độ phải đang trong tình trạng vận hành, hoạt động;
- thiệt hại gây ra phải là “tự thân” tài sản gây ra”.
Xét vào bản án, hai điều kiện đầu đã thỏa mãn. Tuy nhiên, điều kiện cuối cùng là do “thiệt hại gây ra phải là “tự thân” tài sản gây ra”, theo nhóm chúng tôi là chưa thỏa mãn. Thiệt hại do “tự thân” tài sản gây ra theo quan điểm của chúng tôi thì không phải là như vậy, có thể lấy ví dụ như sau: “Anh H điều khiển xe ô tô tiến hành quay đầu đúng quy định của pháp luật, nhưng khi tiến hành quay đầu do sự cố kỹ thuật xe ô tô bị mất kiểm soát lao đi và đâm vào anh L (kể cả anh L lúc này đang say rượu), khiến anh L bị thiệt hại về tính mạng. Trường hợp này anh H phải bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ là chiếc xe của anh “tự thân” gây ra do mất kiểm soát”.
Còn trong bản án, nguyên nhân chủ yếu dẫn đến thiệt hại về tính mạng của anh L là hành vi trái pháp luật của anh L: sử dụng rượu bia vẫn điều khiển phương tiện giao thông, không quan sát, vượt ẩu là nguyên nhân chính gây ra tai nạn dẫn đến thiệt hại. Anh H quay đầu xe đúng quy định của pháp luật, việc anh H buộc phải lường trước anh L đâm vào xe của mình là không thể, việc quay đầu xe từ đầu đến cuối nằm trong sự kiểm soát và điều khiển của anh H, trong quá trình quay xe không hề xảy ra các tình tiết do tự thân chiếc xe gây nên (nổ lốp, đứt phanh…). Do đó, không phải vì sự mất kiểm soát của xe hay lỗi do quay xe khiến anh L tử vong. Do vậy, ở đây không thể coi trường hợp này là “do nguồn nguy hiểm cao độ” mà là “do hành vi sử dụng nguồn nguy hiểm cao độ” gây ra.
- Về xác định trách nhiệm bồi thường thiệt hại của anh H
Xét về điều kiện phát sinh trách nhiệm BTTH ngoài hợp đồng bao gồm những yếu tố khách quan và chủ quan sau:
- có thiệt hại xảy ra;
- hành vi gây thiệt hại là hành vi trái pháp luật;
- lỗi của người gây ra thiệt hại;
- có mối liên hệ nhân quả giữa thiệt hại và hành vi trái pháp luật.
Về nguyên tắc, một người chỉ bị áp dụng một chế tài pháp lý khi họ phải có hành vi vi phạm pháp luật do lỗi cố ý hoặc vô ý. Xét vào bản án này, chỉ hành vi của anh L (sử dụng chất kích thích khi tham gia giao thông, phóng nhanh vượt ẩu) là hành vi vi phạm pháp luật. Trong khi đó, theo kết quả điều tra của Cơ quan CSĐT Công an huyện A, anh H khi điều khiển phương tiện tham gia giao thông đã tuân thủ đúng Luật Giao thông đường bộ: có giấy phép lái xe, quay đầu xe ở đoạn đường được phép quay đầu, có bật tín hiệu báo rẽ khi quay đầu xe. Dựa theo các tiêu chí phát sinh trách nhiệm BTTH trên đây, nhận thấy không hề phát sinh trách nhiệm BTTH ngoài hợp đồng đối với anh H.
Bên cạnh đó, tại Khoản 2 Điều 584 quy định: “Người gây thiệt hại không phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong trường hợp thiệt hại phát sinh là do sự kiện bất khả kháng hoặc hoàn toàn do lỗi của bên bị thiệt hại, trừ trường hợp có thỏa thuận khác hoặc luật có quy định khác.” Theo quy định trên, nếu như người phải BTTH không có lỗi, người bị thiệt hại hoàn toàn có lỗi thì trách nhiệm BTTH được loại trừ.
Từ phần một và phần hai có thể thấy rằng trong vụ việc này anh H không có lỗi mà lỗi hoàn toàn nằm ở hành vi của anh L. Vì vậy sẽ không phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại đối với anh H. Do đó, quan điểm của nhóm về quyết định của Tòa án về việc quy định trách nhiệm BTTH cũng như khoản BTTH đối với anh H là chưa hợp lý.
4. Một số quan điểm cho việc giải quyết vụ án
Thứ nhất, xét yếu tố lỗi của anh L. Anh L đã có hành vi sử dụng đồ uống có cồn trước khi tham gia giao thông và có đủ nhận thức để biết được việc làm của mình có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng nhưng sau đó vẫn thực hiện hành vi điều khiển xe mô tô tham gia giao thông. Cụ thể, anh L biết rượu là chất kích thích và luật cũng nghiêm cấm hành vi tham gia giao thông sau khi sử dụng chất kích thích. Trước khi uống rượu, anh hoàn toàn có quyền lựa chọn sử dụng hay không sử dụng chất kích thích, và nếu sử dụng thì có thể sử dụng trong mức độ cho phép. Tuy nhiên, anh đã điều khiển xe mô tô BKS 23D1 – 020.38 đi theo hướng Tuyên Quang – Hà Giang khi nồng độ cồn đo được trong hơi thở của anh là 0,59mg/lít khí thở, gấp hơn 2 lần mức nồng độ cồn mà pháp luật cho phép (0,25mg/lít khí thở) và vi phạm vào hành vi bị nghiêm cấm của Luật Giao thông đường bộ[1]. Sau đó, do mất tỉnh táo vì sử dụng đồ uống có cồn, anh L đã thiếu quan sát và vượt ẩu đâm vào xe anh H.
Từ những điều trên có thể khẳng định anh L có lỗi trong việc gây ra vụ việc trên, cụ thể là lỗi vô ý. Theo quan điểm của nhóm, Toà án nên nhận định rằng anh L có lỗi vô ý thay vì chỉ xác định là lỗi trực tiếp. (khái niệm về lỗi trong Bộ Luật Dân sự 2015 cũng không đề cập đến thế nào là lỗi trực tiếp, gián tiếp)
Thứ hai, xét yếu tố lỗi của anh H. Theo kết quả điều tra của Cơ quan CSĐT Công an huyện A, Anh H chấp hành đúng quy định của Luật Giao thông đường bộ khi điều khiển xe ô tô BKS 30K-1416 đang quay đầu trên đoạn đường được phép quay đầu (đoạn đường ngoài khu vực đông dân cư) và có bật tín hiệu báo rẽ. Khi này, anh L bất ngờ vượt ẩu khiến anh H không kịp xử lý dẫn đến tai nạn giao thông và xâm hại đến tính mạng anh L. Đây là trường hợp anh H không thể lường trước được cũng như không mong muốn thiệt hại sẽ xảy ra. Trong trường hợp này, anh H nên được xác định là không có lỗi và thay vì có lỗi gián tiếp dẫn đến thiệt hại về tính mạng của anh L như Tòa án đã nêu.
Thứ ba, xét quyết định của Tòa án về trách nhiệm bồi thường thiệt hại của anh H. Ở bản án, Tòa án xác định thiệt hại về tính mạng của anh L là do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra, từ đó quy định trách nhiệm bồi thường thiệt hại của anh H. Tuy nhiên, dựa theo vụ việc được thuật lại từ nguyên đơn, bị đơn và những người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan cùng với nhận định của Tòa án, có thể nhận thấy nguyên nhân dẫn đến tai nạn không nằm ở hoạt động bên trong của nguồn nguy hiểm cao độ mà lỗi hoàn toàn nằm ở bên bị thiệt hại. Theo Khoản 2 Điều 584 BLDS 2015 sẽ không phát sinh trách nhiệm BTTH đối với người gây thiệt hại trong trường hợp này. Ngoài ta, trong quá trình xảy ra tai nạn, anh H không có hành vi vi phạm pháp luật nên cũng không thỏa mãn các điều kiện làm phát sinh BTTH ngoài hợp đồng.
————————————————
Liên hệ Luật sư tư vấn:
Luật TLA là một trong những đơn vị luật sư hàng đầu, với đội ngũ luật sư, cán bộ nhiều kinh nghiệm trong các lĩnh vực hình sự, dân sự, doanh nghiệp, hôn nhân và gia đình,… Chúng tôi sẵn sàng hỗ trợ, giải đáp mọi thắc mắc về pháp lý của bạn. Nếu bạn còn thắc mắc về nội dung này, hãy liên hệ ngay với chúng tôi để được giải đáp thắc mắc.
1. Luật sư Vũ Thị Phương Thanh, Giám đốc Công ty Luật TNHH TLA, Đoàn Luật sư Hà Nội,
email: vtpthanh@tlalaw.vn;
2. Luật sư Trần Mỹ Lê, Chủ tịch HĐTV Công ty Luật TNHH TLA, Đoàn Luật sư Hà Nội;
email: tmle@tlalaw.vn
Công ty Luật TNHH TLA
Địa chỉ: Tầng 7, số 6 Dương Đình Nghệ, Yên Hòa, Cầu Giấy, Hà Nội
Website: https://tlalaw.com
Đinh Phương Thảo